Dag 1 Zondag 3 mei
Athene, Griekenland
Vertrek 15.00 uur
In de ochtend vertrek vanaf Schiphol naar Athene. Na de aankomst gaan wij direct naar de haven van Pireaus om aan boord te gaan van de Oosterdam. In de middag vertrekken wij voor onze reis met als eerste bestemming Kusadasi in Turkijke. Na de verplichte veiligheidsinstructie wordt het welkomstdiner geserveerd in het restaurant. Na het diner gaan een eerste inleiding.
Dag 2 Maandag 4 mei
(0700-1900)
Verblijf van 07.00 uur tot 18.00 uur
Kusadasi
Kusadasi, dat letterlijk ‘vogeleiland’ betekent is ondanks de explosieve groei nog altijd een aangename kustplaats, met name buiten het drukke hoogseizoen. Al 3000 jaar voor Chr. Vestigden zich hier de eerste bewoners, waaronder Cariers en later ook Perzen en Romeinen. Van 1413 hebben de Ottomanen er de macht, waan nog enkele gebouwen herinneren, bijvoorbeeld de karanvaserai.Na de Eerste Wereldoorlog kwam Kusadasi korte tijd in Griekse handen, maar in 1922 werd het onderdeel van het Turkse rijk.
U heeft vandaag de keuze uit verschillende excursies.
Keuze 1 – Efese
Toen Paulus van 52 tot 54 in Efese verbleef, raakte hij in conflict met de lokale bevolking. In het theater werd hij uitgejouwd door zilversmeden die in de komst van het christendom een ernstige bedreiging zagen voor de verkoop van hun zilveren Artemisbeeldjes.
Op het opgravingsterrein passeren we alle hoogtepunten van Efese: het prytaneion, het odeion, de agora, het Memmius Monument, de Curetenstraat, de tempel van Hadrianus, de Scholastikia-thermen, het ‘bordeel’ en de openbare latrine, de Celsus-bibliohteek, de Marmeren Straat, het theater.
In het museum van Selçuk staan alle belangrijke vondsten uit Efese op schitterende wijze opgesteld met als hoogtepunten natuurlijk de beelden van Artemis Ephesia. Volgens de overlevering zou Johannes de Evangelist op hoge leeftijd in Efese zijn gestorven. Zijn grafkapel vormde het middelpunt van een enorme drieschepige basiliek. De restanten van het atrium, de exonarthex, de narthex, het hoofdschip en zijbeuken zijn nog duidelijk herkenbaar. De doopvont heeft treden in de armen van het kruis. zijn ze vandaag de dag nog steeds strategisch belangrijk. Het is een belangrijke zee toegangsroute voor talloze landen, waaronder Rusland en Oekraïne. We passeren slagvelden van de Eerste Wereldoorlog in Turkije, op het Gallipoli-schiereiland. Turkije was in 1914 aan de kant van Duitsland de oorlog ingegaan. In maart 1915 besloten de geallieerden om Istanbul te veroveren door troepen aan land te zetten op het Gallipoli-schiereiland. Aan de invasie op 25 april van dat jaar namen troepen deel uit Engeland, Australië, Nieuw Zeeland en Frankrijk. De Turkse troepen, onder bevel van de Duitse generaal Liman von Sanders wisten de geallieerde aanval af te slaan.
Uiteindelijk moesten de geallieerden zich in januari 1916 met zware verliezen terugtrekken. Het fiasco kostte Winston Churchill voorlopig zijn carrière, maar was juist het begin van de loopbaan van Mustafa Kemal (Atatürk).
Dag 4 Woensdag 6 mei en Dag 5 Donderdag 7 mei
Verblijf van 08.00 uur – 14.00 uur
Istanbul
Wij leggen in de ochtend aan in de haven van Istanbul. Met zijn bijzondere mengeling van oosterse en mediterrane cultuur, een silhouet met talloze koepels en minaretten, de verfijnde keuken en het prettige klimaat, biedt Istanbul een scala van uiteenlopende bezienswaardigheden die herinneren aan de bewogen geschiedenis.
Istanbul strekt zich uit over twee continenten, Europa in het westen en Azië in het oosten. Als voormalige hoofdstad van drie opeenvolgende wereldrijken – het Romeinse, het Byzantijnse en het Ottomaanse – is het huidige Istanbul de erfenis van het verleden, terwijl de stad aan de Bosporus een moderne stad is met een boeiende cultuur.
U kunt in Istanbul kiezen uit verschillende programma’s tijdens de anderhalve dag die wij hier doorbrengen. U kunt uit maximaal 3 excursies kiezen. De tijden die zijn aangegeven zijn indicatief. De verkeersdrukte is mede bepalend voor eventuele vertragingen.
Keuze 1 – Istanbul in de Oudheid; moskeeën en kerken
We beginnen met een bezoek aan het Hippodroom, gebouwd door keizer Septimius Severus in de 3e eeuw na Christus. In de lengteas van het Hippodroom stond een lange muur, de spina, waarop gedenktekens waren geplaatst. In het midden van het park staan nog drie van deze monumenten: een Egyptische obelisk uit de tijd van farao Thoetmosis III, een deel van een slangenzuil afkomstig uit het Apollo-heiligdom in Delphi en een stenen obelisk die ooit met vergulde bronzen platen was bekleed.
In de nabijheid vinden wij de Basilicacisterne (Yerebatan Saray), een enorm ondergronds waterreservoir en een prachtig voorbeeld van Byzantijnse architectuur. We zien de Blauwe Moskee uit de 17e eeuw van sultan Ahmet I. Het gebouw dankt zijn naam aan de kleuren van het tegelwerk uit Iznik en wordt omringd door zes minaretten. We bezoeken de wereldberoemde Hagia Sophia (Kerk van de Heilige Wijsheid), in de 6e eeuw in opdracht van keizer Justinianus als zetel van de oosters orthodoxe kerk gebouwd en vanaf 1453 als moskee in gebruik. Thans is het een museum. De huidige bezoeker ziet een mengeling van islamitische en christelijke tradities.
Duur ca. 5/6 uur
Keuze 2 – Eyüp en de Chora Kerk
Boottocht op de Gouden Hoorn naar de Eyüp Camii. Eyüp is een islamitisch bedevaartsoord van grote betekenis waar u van de levende tradities van de gelovigen getuige kunt zijn. Bezoek aan de ‘türbe’ en de moskee van Eyüp, de bekende Turkse begraafplaats en het café van Pierre Loti. Hier is Pierre Loti, de Franse romancier, verliefd geraakt op een getrouwde Turkse schone. Leest u vooral zijn autobiografische roman Aziyade over deze affaire. Niet ver van de Edirne-poort, waar in 1453 sultan Mahmet binnenreed, betreden we de Chora kerk. Oorspronkelijk lag deze in de velden buiten de muren van Constantijn; door donaties van Theodorus Metochytes werden er mozaïekcycli aangebracht; het is een prachtig voorbeeld van de Byzantijnse renaissance met fresco’s en mozaïeken uit de 14e eeuw. Henk van Os bevindt zich vandaag bij de Chora kerk om nadere toelichting te geven.
Duur ca. 5/6 uur
Keuze 3 – Literair Istanbul
In de ochtend of middag heeft u de mogelijkheid een literaire wandeling te maken. Misschien is er geen straat in Istanbul te vinden waar geen schrijver of dichter, uitgever of recensent doorheen gelopen is – Turkse literatuur mag in Nederland nog niet zo bekend zijn, de Turkse literaire traditie is lang, de literaire wereld drukbevolkt. Veel plekken in de stad zijn daarom met boeken, gedichten, tijdschriften en uitgevers in verband te brengen. Sommige van die plekken hebben een bijzondere betekenis gekregen: omdat ze ooit in een boek, een tekst beschreven zijn, of omdat daar ooit een boek, een gedicht, een tekst over een heel andere plek op papier werd gezet.
In een wandeling van zo’n twee uur door het centrum van Istanbul lopen we langs een aantal van die straten en gebouwen, en wordt verteld over schrijvers die een belangrijke rol spelen in de Turkse literatuur: auteurs die vertaald zijn (Orhan Pamuk en Ahmet Hamdi Tanpınar) en schrijvers die veelal alleen Turkse lezers kennen, zoals Oğuz Atay.
Duur ca. 3 uur
Let op: u dient goed ter been te zijn voor deze wandeling; het gebied waar wij wandelen is heuvelachtig en de straten zijn onregelmatig geplaveid. Zorgt u voor goede (wandel)schoenen.
Keuze 4 – Bazars en karavanserais
De kruidenbazaar of Egyptische bazaar stamt uit de 17e eeuw en is daarmee een van de oudste overdekte markten van Istanbul. De naam stamt van het gegeven dat in de Ottomaanse tijd bijna alle kruiden via Egypte werden ingevoerd. De bazaar is nog steeds het centrum van de kruidenhandel in de stad. Ook de omliggende straatjes barsten van de kleine familiehandeltjes. Naast de bazaar vinden we de Rüstem Paşa-moskee van de beroemde architect Sinan. De 16e-eeuwse moskee staat bekend om zijn grote hoeveelheid prachtige Iznik-tegels. Opmerkelijk is dat deze moskee bovenop gewelven met winkeltjes is gebouwd. De huur van de winkeltjes diende om de bouw van de moskee te financieren. We sluiten af met een bezoek aan de beroemde Grote Bazaar, een van de grootste overdekte markten ter wereld met meer dan 1200 winkels. De winkeltjes zijn gegroepeerd in wijkjes met elk hun eigen specialiteit.
Duur ca. 4 uur
Keuze 5 – Topkapi Paleis
Het paleis, met zijn beroemde haremgeschiedenis en zijn rijke juwelenverzameling, was tussen de 14e en de 19e eeuw de residentie van de Ottomaanse sultans. Onder president Atatürk is dit oude sultanspaleis een museum geworden. De harem wordt op dit moment gerenoveerd en is niet toegankelijk. Hans Theunissen geeft toelichting op locatie.
Duur ca. 4 uur
Natuurlijk kunt u ook op eigen gelegenheid de dag doorbrengen. U kunt bijvoorbeeld wandelen in de uitgestrekte Grote Bazaar van Istanbul of het
Ortakoydistrict, waar u de tijd vrij kunt besteden. Deze levendige wijk met zijn kosmopolitische karakter ligt aan de Bosporus, met theetuinen en terrassen aan het water. U kunt er genieten van Turkse koffie of wandelen door de gezellige kleine straatjes. Ook kunt u vanmiddag koffiedrinken in het fameuze Pera Pallas Hotel, waar vele beroemdheden verbleven na hun tocht per Oriënt Express. Of u bezoekt het Museum of Modern Art, gelegen vlakbij onze aanlegplaats. Dit museum laat de ontwikkeling en werken zien van moderne tot hedendaagse Turkse kunst vanaf het begin van de twintigste eeuw.
De lunch kunt u aan boord gebruiken, maar wie wil kan ook in de stad lunchen.
Dag 6 Vrijdag 8 mei
Verblijf van 11.00 uur-22.00 uur
Mikonos
Deze dag wordt nog nader ingevuld.
Dag 7 Zaterdag 9 mei
Verblijf van 08.00 uur – 17.00 uur
Souda, Kreta, Griekenland
In de vroege ochtend leggen wij aan in de haven van Souda, zo’n 7 kilometer ten oosten van Chania gelegen.
Indien u vandaag op pad wilt gaan, dan heeft u wederom verschillende keuzemogelijkheden. U kunt één excursie kiezen.
In de late namiddag varen wij richting de Peloponnesos.
De Minoïsche beschaving, een van de vroegste beschavingen van Europa is op Kreta begonnen en staat aan de wieg van de westerse beschaving. Rond het einde van het tweede millennium v. Chr. werden zij afgelost door Dorische Grieken. In 67 v. Chr. werd echter ook Kreta door het zich uitbreidende Romeinse Rijk ingelijfd.
Enkele eeuwen later wisten ook de Venetianen hun stempel te drukken op het eiland. De vele vluchtelingen die zich na de val van Konstantinopel (1453) op het eiland kwamen vestigen, gaven een nieuwe impuls aan de iconen- en fresco-schilderkunst. De ‘Kretenzische School’ met Michael Damaskinos (ca 1530-ca. 1591) is wereldvermaard, maar nog beroemder werd diens leerling Domenikos Theotokopoulos, die in Spanje als ‘El Greco’ furore zou maken.
Keuze 1 – Chania en het Arkadi-klooster
Venetianen en Ottomanen in een mediterrane context
We rijden allereerst naar Chania, het oude Kydonia, door de Venetianen aangeduid als La Canea, dat met zijn Venetiaanse haven en oude patriciërshuizen wellicht het mooiste stadje is van Kreta. Vooral Minoërs, Venetianen en de Ottomanen hebben in de stad hun sporen achtergelaten. Na de bevrijding van Kreta van de Turken in 1898 was het lange tijd (tot 1971) de hoofdstad van het eiland.
Tijdens een stadswandeling, komen onder meer de Venetiaanse haven, de moskee van de janitsaren en de wijk Topanas met herinneringen aan de Ottomaanse periode aan de orde. We zien ook de synagoge Etz Hayyim en verschillende kerken. Vervolgens rijden we zo’n anderhalf uur naar het oosten en brengen een bezoek aan het Arkadi-klooster, dat in de Venetiaanse periode een grote bloei kende. De kerk stamt uit de 16e eeuw en heeft een prachtige renaissance façade, de overige gebouwen werden in de 17e eeuw gebouwd.
Duur ca. 6,5 uur
Keuze 2 – Rethymnon
Een reis door de tijd in een van de mooiste stadjes van Kreta
We rijden westwaarts naar Rethymnon, een pittoresk universiteitsstadje aan de noordkust, eveneens met een belangrijk Venetiaans en Ottomaans verleden, waar vele historische gebouwen goed bewaard zijn gebleven. In het oosters aandoende, historische centrum springt vooral de Fortezza, de Venetiaanse citadel, in het oog, een indrukwekkend fort dat de haven beheerst en waar de Turken later een moskee bouwden. Mooie voorbeelden van Turkse architectuur zijn bewaard gebleven, verspreid over de smalle straatjes van de oude stad. We lunchen hier in een taveerne met Kretenzische meze en rijden in de loop van de middag via de Commonwealth begraafplaats nabij Chaniawaar zo’n 1500 soldaten begraven zijn, terug naar het schip.
Duur ca. 6,5 uur
Keuze 3 – Chania
Stadsoriëntatie en bezoek nieuw Archeologisch Museum
We rijden naar de voormalige hoofdstad Chania waar allereerst een stadsoriëntatie volgt. De hoogtepunten van dit stadje komen aan de orde tijdens een rustige wandeling. De mooiste delen van de stad zijn de gebieden aan de Venetiaanse haven en de oude binnenstad die gedeeltelijk binnen de Byzantijnse stadsmuur en gedeeltelijk binnen de Venetiaanse stadsmuur ligt. We zien de Egyptische vuurtoren die oorspronkelijk op een minaret leek. We brengen ook een bezoek aan het moderne Archeologisch Museum dat in 2022 geopend werd. We lunchen in het historische deel van de stad en gaan in de loop van de middag retour naar het schip.
Duur ca. 6,5 uur
Dag 8 Zondag 10 mei
Verblijf van 10.00 uur -18.00 uur
Katákolo, Olympia, Griekenland
Peloponnesos, ‘bakermat van onze beschaving’
We arriveren vroeg in Katákolo, een karakteristiek havenstadje aan de westkust van Griekenland. Op ongeveer een uur rijden ligt Olympia. Na een tocht door het indrukwekkende landschap van de Peloponnesos aankomst in Olympia. We bezoeken het terrein waar in de Oudheid de beroemde Spelen werden gehouden, zien het oudste ‘stadion’ ter wereld, de vertrekken voor atleten en bezoekers, de imposante resten van de tempels van Zeus en Hera, en tenslotte bezichtigen we het geheel vernieuwde museum dat een kleine verzameling hoogtepunten van Griekse kunst bevat. ’s Middags gaan we in Katákolo weer aan boord en varen verder naar Sarande.
We organiseren vandaag één excursie.
Olympia
Ruim duizend jaar lang werden in Olympia om de 4 jaar sportwedstrijden gehouden ter ere van de Griekse oppergod Zeus. Van 776 v.Chr. tot 393 n.Chr. konden noch politieke machinaties, noch oorlog tussen stadstaten onderling, noch de verovering van Griekenland door de Romeinen de keten breken. Het einde van de Olympische Spelen kwam pas in de Christelijke periode, toen door keizer Theodosius I alle heidense feesten werden verboden.
De Spelen in Olympia ter ere van Zeus waren zo belangrijk, dat alle oorlogvoering verboden was in de periode vlak voor en tijdens de Spelen, zodat eenieder ongehinderd kon komen meedoen of kijken.
Het grootste deel van de tijd lag het complex vrijwel verlaten, slechts bewoond door enkele priesters en onderhoudslieden, terwijl in het Prytaneion de eeuwige vlam van de godin Hestia brandend werd gehouden. Maar om de 4 jaar trotseerden 40.000 Grieken in de hitte van de Griekse zomer uiterst primitieve omstandigheden om het spektakel te kunnen meemaken en kwamen de beste atleten van Griekenland bijeen om onder het toeziend oog van de Hellanodikai (scheidsrechters) te strijden voor de overwinning in de pentathlon (discuswerpen, speerwerpen, hardlopen, boksen en ver-springen), het pankration, boksen of worstelen, en de wagenrennen.
In 1829 werd Olympia, dat in de loop der eeuwen onder een 5 meter dikke laag aarde was bedolven herontdekt door de Engelse oudheidkundige Richard Chandler, maar pas in 1875 begon een grootschalige opgraving van het complex onder leiding van de Duitse archeoloog Ernst Curtius. Wanneer tot slot baron Pierre de Courbertin in 1896 de Olympische Spelen weer doet herleven, blijken de eer en de aantrekkingskracht van een Olympische overwinning heden ten dage nog even groot te zijn als meer dan tweeduizend jaar geleden.
In Olympia bezoeken we onder andere de plaatsen waar de atleten trainden en streden en waar toeschouwers hun favorieten toejuichten: het stadion, de palaestra (worstelschool) en het gymnasion en de bouwwerken van de Altis, de Heilige Groeve, waaronder de tempel van Zeus. In het museum van Olympia zijn de sculpturen van de Zeustempel te bezichtigen, naast voorwerpen die door de atleten werden gebruikt bij de beoefening van hun sport.
Dag 9 Maandag 11 mei
Verblijf van 0800 – 15.00 uur
Sarande, Albanië
Op de plaats waar Sarande ligt, een havenstad in het zuiden van Albanië aan de Ionische Zee, bevond zich in de oudheid de zeehaven Onchesmos. In 1946 raakte Albanië betrokken bij het incident rond de Straat van Corfu, waarbij de Engelsen twee marineschepen verloren binnen de territoriale wateren van Albanië, doordat zij op mijnen uit de Tweede Wereldoorlog liepen. Het Internationaal Gerechtshof oordeelde dat Albanië Engeland een boete verschuldigd was. Nog lang heeft dit incident de bilaterale relaties tussen Albanië en Engeland negatief beïnvloed. Ondanks de oude geschiedenis en de vroegere nederzettingen begon de stad Sarande zich pas rond 1950 echt te ontwikkelen.
U kunt vandaag kiezen uit 2 excursies.
Keuze 1 – Butrint
We reizen na aankomst verder naar Butrint. De weg naar Butrint loopt langs de Ionische zee. In de voorchristelijke tijd woonde hier een Illyrische stam. De achtereenvolgende Griekse en Romeinse overheersers brachten de stad tot bloei. De opgravingen in Butrint, gelegen in een mooi natuurgebied, geven een goed beeld van hoe daar toen werd geleefd en geloofd. We zullen er het antieke toneeltheater zien en de mythische leeuwendeuren via welke men in Hades terecht kwam. Maar ook de Middeleeuwen zijn hier vertegenwoordigd: het kasteel waar Ali Pasja woonde is nog geheel intact en een van de best bewaarde in Albanië.
Duur ca. 6,5 uur
Keuze 2 – Gjirokastrë
Middeleeuws Werelderfgoed en Ismail Kadare
Sarande vormt een uitstekende uitvalsbasis voor een onvergetelijk bezoek aan Gjirokastrë. Dit stadje, aan de voet van het Gjëre gebergte, met zijn karakteristieke tegen de helling aan gebouwde huizen en het fort dat hoog op de rotsen ligt, is één van de oudste steden in
Albanië. De kern wordt gevormd door het majestueuze fort dat als een slagschip boven de huizen uittorent. Vanaf de middeleeuwen verschenen om het kasteel de huizen in de oorspronkelijke Albanese bouwstijl.
Gjirokastrë, op de Werelderfgoedlijst, is ook nog om een andere reden vermaard. Het is de stad waar de onlangs overleden, bekendste Albanese schrijver, Ismail Kadare, het grootste deel van zijn leven woonde, net zoals het Enver Hoxa huis, die hier geboren werd en opgroeide. In Gjirokastrë maken we een stadswandeling en brengen een bezoek aan het Skenduli house, een mooi voorbeeld van de Ottomaanse bouwstijl
Duur ca. 6,5 uur
Dag 10 Dinsdag 12 mei
Verblijf van 0800 – 22.00 uur
Dubrovnik, Kroatië
We gaan deze ochtend voor anker bij de oude binnenstad van Dubrovnik. Vervolgens gaan we met tenders aan land.
Keuze 1 – Uitgebreide stadsoriëntatie Dubrovnik
De stad beleefde bloeiperiodes onder de Venetianen en de Hongaren. Het historische centrum is nog geheel ommuurd en schilderachtig gelegen. Binnen de muren zijn nog vele bijzondere monumenten te zien. We maken een stadswandeling door het centrum van Dubrovnik. De tocht voert eerst over de intacte stadsmuren. Vanaf hier genieten we het beste zicht op de stad die toch wel het icoon van de Kroatische kustlijn is. Van onze gids leren we over de geschiedenis, van de Griekse zeevaarders die de stad hebben gesticht, via het oude Ragusa naar de Joegoslavische tijd. In het centrum wandelen we door het netwerk van smalle straten, die allemaal terug uitkomen op de brede stradun. We bezichtigen de pleinen met marmeren plaveien, kloosters en kerken, paleizen en fonteinen. We bezoeken onder meer de Onze-Lieve-Vrouwe-Hemelvaart kathedraal gebouwd in zuivere barokstijl. Het paleis van de Rector was eeuwenlang het politieke en bestuurlijke centrum van de republiek Ragusa. Na de wandeling lunchen we gezamenlijk en vervolgens heeft u nog tijd ter vrije besteding om uw eigen accent te plaatsen.
Deze excursie duurt ongeveer 5 uur.
Keuze 2 – De republiek Ragusa met bezoek aan Dubrovnik en Ston
Dubrovnik, Ragusa in het Venetiaans, was in de eeuwen van Venetiaanse hegemonie aan de oostelijke Adria een onafhankelijke enclave. De stad en de kuststrook ten zuiden (tot Cavtat) en ten noorden (tot Ston) waren door handelscontacten nauw verweven met het Venetiaanse rijk, maar nooit zat er een Venetianen op de burgemeesterszetel. Anderzijds onderhield Ragusa uitstekende contacten met de Ottomaanse sultan. Terwijl deze vaak in conflict was met de Venetianen, vooral om territoriale bezittingen in het huidige Griekenland, ging de handel onverminderd voort en waren het de Ragusianen die een neutrale sleutelrol vervulden en daarmee hun zakken goed vulden. De bloeiperiode van de republiek was dan ook juist die periode dat de Venetianen hun vaarweg in Griekenland geblokkeerd zagen en dat ze kozen voor vervoer over land, via Dubrovnik. Tijdens deze excursie verkennen we het reilen en zeilen van deze stadsrepubliek, wier motto luidde “ Non bene pro toto libertas, venditur auro”. We beginnen in Dubrovnik en bezoeken vervolgens het iconische stadscentrum en ook de indrukwekkende muur van Ston, die de noordgrens markeerde. De meer dan 5 km. lange vestingmuur die uitzonderlijk goed bewaard is gebleven, is na de Chinese muur de langste vestingmuur ter wereld.
De zoutziederijen uit de Romeinse tijd, die nog altijd in bedrijf zijn, zien we vanaf de vestingmuur.
In Ston zullen we ook lunchen. Daarna rijden we terug naar Dubrovnik
Deze excursie duurt ongeveer 7 uur.
Dag 11 Woensdag 13 mei
Dag op Zee
Vandaag is een zeedag. Alle tijd dus om lezingen en inleidingen aan boord te volgen en een goed boek te lezen aan dek.
Dag 12 Donderdag 14 mei
Aankomst 07.00 uur
Triest, Italië
We komen vroeg aan in Trieste. Na de ontscheping volgt de transfer naar de luchthaven van Venetië voor de vlucht naar Amsterdam.
Programmaonderdelen en – volgorde onder voorbehoud