Dag 1 Dinsdag 7 oktober
Tanger is een van de oudste steden van het land en in de medina vinden we nog veel van Tangers historie terug. We komen voeg in de avond aan en gaan na de douaneformaliteiten naar het spectaculaire Menzil Hotel. Een parel van architectuur met een prettige, gemoedelijke sfeer, een prachtige binnenplaats en een heerlijke tuin met mooi zwembad. Als u hier niet gelukkig wordt….
De komende dagen zullen we tal van monumenten, musea, tuinen en paleizen bezoeken en natuurlijk drinken we muntthee in een van de vele cafés. Ons fantastische hotel is gelegen aan de rand van de medina, vlak bij de moderne haven. De eerste avond al worden we ondergedompeld in de hectiek van de stad en herkennen de grandeur van weleer, maar zien ook een stad waar de ontwikkelingen snel gaan.
We dineren vanavond gezamenlijk. Alle overige avonden kunt u ervoor kiezen om met anderen te dineren. Dit hoeft u pas ter plaatse te beslissen. Ook worden er ter plaatse suggesties gedaan voor de invulling van de avonden en zullen we – afhankelijk van het aanbod – natuurlijk aansluiten bij boeiende films/ tentoonstellingen / lezingen etcetera.
Dag 2 Woensdag 8 oktober
Deze dag staat in het teken van de kennismaking met de stad in al haar verscheidenheid. Natuurlijk komen de belangrijkste monumenten, pleinen en architectuur aan bod. Maar ook treden we in de sporen van beroemde schrijvers en kunstenaars die zich in vroeger tijden hier vestigden.
Op het hoogste punt van Tanger ligt de Kashba. Dit is de oude nederzetting, ook wel citadel genoemd. Vanuit dit 15e-eeuwse Portugese fort werd vroeger de stad beschermd. De huizen hebben een Mediterraan uiterlijk met een Arabische sfeer. Het is hier een stuk rustiger dan in de medina van Tanger. In het oostelijke deel van de Kashba ligt de Dar el-Makhzen; het paleis van de sultan. Het Museum of Meditaranean Cultures in dit voormalig sultanpaleis heeft een gevarieerde collectie, waaronder bronzen en mozaïeken uit Romeinse steden en een indrukwekkend raam uit de Portugese periode. We zien hier ook fijn bewerkte cederhouten plafonds en marmeren zuilen uit de Romeinse stad Volubilis. Het paleis heeft een prachtige tuin en vanaf de oude stadsmuren heeft u een prachtig zicht op de Straat van Gibraltar en kunt u Spanje zien liggen.
We wandelen door de smalle straatjes van de Kashba en horen over de geschiedenis van de stad. Na het bezoek aan het paleis lunchen we gezamenlijk in een prachtig café met diverse terrassen met uitzicht op de Middellandse Zee. De eigenaresse bereidt hier heerlijke Marokkaanse gerechten.
Na de lunch bezoek we het Museum voor Hedendaagse Kunst, gevestigd in een voormalige gevangenis en geopend in 2021. Het museum belicht het werk van de kunstenaars van de “Noordelijke Schoolbeweging” en hun bijdrage aan de artistieke creativiteit in Marokko.
Daarna dalen we langzaam af en zien we de Petit Socco met veel cafés waar de Franse invloed herkenbaar is. Het Gran Café de Paris is een ideale plek om het chaotische ritme van de Petit Socco te observeren, waar we mensen uit alle lagen van de bevolking vinden; arm en rijk, buitenlands en lokaal, straathandelaren en zakenlui.
Wij wandelen verder naar Musée Dar Niaba ofwel het Musée des Voyageurs, gevestigd in een prachtig gebouw waar de historie van Tanger in beeld wordt gebracht. Hier volgt een inleiding door Abdelkader Benali over Literair Tanger.
Wat gezegd kan worden van de historisch excentrieke inwoners van de stad, kan ook gezegd worden van haar literatuur. De Interzone, zoals William Burroughs het noemde, trekt al eeuwenlang spionnen, vogelvrijen, verschoppelingen en schrijvers aan – mannen en vrouwen die artistieke grenzen doorbreken. Het resultaat waren enkele van de meest opruiende en invloedrijke boeken van onze tijd en de lijst van originele vogelvrijverklaarden is lang, van Ibn Battuta en Alexandre Dumas tot Twain en Wharton en van Bowles, Kerouac, Gysin en Ginsberg tot de grote Marokkaanse romanschrijvers: Mohamed Choukri, Mohammed Mrabet en Tahar Ben Jelloun.
De bandeloze originaliteit van het werk dat ze produceerden is verbazingwekkend, vooral in twee boeken die gedeeltelijk in de stad zijn geschreven: Burroughs’ Naked Lunch (1959) en Bowles’ The Sheltering Sky (1949) dat werd verfilmd door Bernardo Bertolucci.
Eugène Delacroix schilderde ‘Joodse bruiloft in Marokko’ in 1839 op basis van aantekeningen en schetsen die hij tijdens een reis naar Marokko en Algerije had gemaakt. Dit schilderij wordt vaak gebruikt als voorbeeld van het oriëntalisme in de westerse kunst. Hij nam de ‘Joodse bruiloft in Marokko’ op in zijn presentatie op de Salon in 1841. Het schilderij werd aangekocht door de Franse staat voor het Musée du Luxembourg. Het schilderij hangt tegenwoordig in het Louvre in Parijs.
Het was na Delacroix dat Tanger een must werd voor artiesten die zochten naar de ervaring van kleuren en licht waar hij van sprak met verschillende gevolgen. Matisse ging verschillende keren op vakantie naar Tanger, altijd verblijvend in het hotel van Villa de France. “Ik heb landschappen gevonden in Marokko,” beweerde hij, “net zoals ze beschreven zijn op Delacroixs schilderijen.” De Amerikaanse artiest Richard Diebenkorn was beïnvloed door de adembenemende kleuren en ritmische patronen van Matisses Marokko schilderijen. In de jaren dertig oefende Jan Slauerhoff er enige tijd een huisartsenpraktijk uit.
Dag 3 Donderdag 9 oktober
We lopen in de ochtend naar de Gran Socco, een gezellig plein waar de inwoners zelf graag heen gaan om samen te komen. De souk was ooit een bruisende marktplaats, tot de nok toe gevuld met verkopers, artiesten en toeschouwers. Het is vooral de plek waar het oude en het nieuwe Tanger elkaar ontmoeten. Aan de Grand Socco, de officiële ingang van de medina van Tanger, ligt het Art Deco Cinema Rif theater. Het heeft twee grote zalen en draait mainstream- en indiefilms met ondertiteling. Vandaag de dag doet Cinema Rif ook dienst als cultureel centrum en café dat studenten, schrijvers en nieuwsgierige reizigers aantrekt met gratis WIFI, warme dranken en lezingen.
We wandelen een stukje door de souk waar allerlei waren verkocht worden aan de lokale bevolking. Dan gaan we naar het Instituut voor Marokkaanse Studies. Dit bevindt zich in het gebouw van de Amerikaanse Legatie, opgericht in 1821; de eerste Amerikaanse diplomatieke missie die buiten de Verenigde Staten werd gevestigd. Het unieke architectonische karakter van het gebouw, compleet met kleurrijke mozaïektegels en kunstig bewerkte deuren in Moorse stijl, heeft een klassiek-Europes/Amerikaanse inrichting. Bijzonder in deze mediterrane context. De Paul Bowles vleugel van het museum is gevuld met foto’s en portretten en bevat kopieën van de traditionele Marokkaanse muziek die Bowles opnam voor de Library of Congress, samen met Bowles’ eigen muziek. De in Schotland geboren schilder James McBey’s Zohra is hier ook te zien. McBey haalt zijn inspiratie uit Henri Matisse, die zijn beroemde schilderijen Zohra in een geel gewaad en Zohra staand schilderde tijdens een verblijf in het Grand Hotel Villa de France in 1912. De prachtig ingerichte zalen en kamers en de vele historische brieven, kaarten en schilderijen geven een mooi tijdsbeeld.
Hierna is er vrije tijd voor de lunch, uiteraard met suggesties van de begeleiding.
In de middag wandelen we via de nieuwe markt in aanbouw, een groots modern project, naar het Gran Teatro Cervantes dat nu gerestaureerd wordt, naar de Librairie des Insolites. Het is een veelzijdige, moderne boekhandel waar we de eigenaresse ontmoeten.
We eindigen bij Gran Café de Paris. Een prachtig historisch café in het centrum. De foto’s aan de wanden herinneren aan vroeger tijden. Vanaf het terras kunt u de drukte gadeslaan.
Hierna is er vrije tijd. Wandel zelf nog eens door de souk of de Kashba, of ga lekker zwemmen in het hotel. Of neem een taxi naar de Punisch-Lybische necropolis uit het jaar 1400 na Christus, beter bekend als de Fenicische graven. Deze necropolis heeft 108 tombes die in de rots van een kloof zijn uitgehouwen. Vanaf hier is er een prachtig uitzicht op de Straat van Gibraltar. Het is een belangrijke plaats in de mythologie, vooral in de mythe van de reus Antaeus en Hercules. Inwoners komen hier samen en picknicken of slenteren wat rond.
U kunt koffie of (munt)thee drinken in café Hafa. Met een uitzicht direct op Europa is het een unieke plek. Sinds de opening in 1921 biedt het met blauwe muren ommuurde café met meerdere verdiepingen het beste uitzicht op de baai van Tanger. Het café heeft sinds de Beat Generation schrijvers als Paul Bowles, William Burroughs en bands als de Beatles en Rolling Stones te gast gehad. Het kan er erg druk zijn, de kaart is eenvoudig maar het uitzicht spectaculair.
Diner op eigen gelegenheid en avond ter vrije besteding.
Dag 4 Vrijdag 10 oktober
We trekken er vroeg op uit om een parel in de uitlopers van het Rifgebergte te bezoeken. Een lange maar afwisselende tocht naar Chefchaouen – vaak kortweg Chaouen genoemd – een van Marokko’s meest pittoreske bestemmingen. Het ligt verscholen in het prachtige landschap van het Rifgebergte en heeft een van de meest charmante medina’s van het land, beroemd om de verschillende tinten blauwe verf die de muren bedekken. Het stadje werd in 1471 gesticht door Moulay Ali Ben Moussa Ben Rached El Alami, een verre afstammeling van de islamitische profeet Mohammed. De oorspronkelijke nederzetting bestond uit slechts een klein fort, dat nu de kashba is, dat werd gebouwd om het gebied te verdedigen tegen mogelijke aanvallen van Portugese indringers. Tijdens de middeleeuwen bevolkten lokale stammen, Moren uit Spanje en Joden het gebied.
Jaren later veroverden de Spanjaarden Chefchaouen in 1920, dat deel uitmaakte van het Spaanse grondgebied in Marokko. Het gebied zag een grote toestroom van Joden die Europa en Hitler ontvluchtten tijdens de Tweede Wereldoorlog. De meeste Joden verlieten het gebied eind jaren 1940 en begin jaren 1950 om in Israël te gaan wonen. De stad werd ‘teruggegeven’ toen Marokko in 1956 onafhankelijk werd.
We horen vandaag de verhalen over de geschiedenis van de stad en de verhalen die de ronde doen over de vele schakeringen blauw die huizen sieren. We bezoeken het Kashba Museum, met een prachtige binnentuin en spectaculair zicht op de medina en omgeving vanaf de toren. Het is aangenaam vertoeven op het Andalusisch aandoende, Plaza El Hauta, dat veel rustiger is dan het drukke en toeristische Plaza Uta el Hamman. We lunchen op een bekoorlijke plek met uitzicht op de bergen en vallei. Na de lunch heeft u vrije tijd om zelf nog door de straatjes te struinen en bijvoorbeeld een kop koffie te drinken in Café Clock met een prachtig dakterras.
In de namiddag gaan we retour naar Tanger waar de avond ter vrije besteding is.
Dag 5 Zaterdag 11 oktober
Vandaag weer een dag in Tanger waar we beginnen met een bezoek aan het Villa Harris Museum, een museum voor hedendaagse kunst dat in zijn tentoonstelling drie hoofdperioden verbeeldt. De eerste is die van de fascinatie van westerse schilders voor het licht, de kleur en de gastvrijheid van de natuurlijke, stedelijke en sociale landschappen van Marokko. De tweede periode richt zich op de eerste Marokkaanse schilders die samenwerkten met Europese kunstenaars, zoals Mohammed Ben Ali, R’bati, Mohammed Ben Allal en Mohammed Hamri. De derde periode tenslotte beslaat de jaren 1950, 1960 en 1970 en kondigt de bevestiging van de Marokkaanse artistieke moderniteit aan.
Hierna zijn de middag en avond ter vrije besteding. Natuurlijk kunt u zelf op pad gaan. Het is heel erg eenvoudig om een taxi op straat aan te houden en met een chauffeur een afspraak te maken voor een paar uurtjes. Ga bijvoorbeeld lunchen in de Donabo-tuinen, een botanisch juweel met een leuk café met mooi uitzicht. Hier is het veel en veel rustiger dan in de nabijgelegen Remilat Park waar het in het weekend een drukte van belang is met families die hier komen barbecueën. Ga daarna naar Cape Spartel, het magische punt waar de Atlantische oceaan en de Méditerranée elkaar ontmoeten. Drink muntthee op een van de terrassen en bekijk het kleine museum.
Dag 6 Zondag 12 oktober
We rijden in de ochtend naar het zuiden om een Romeinse opgraving te bezoeken, een van de belangrijkste in Marokko. De Carthaagse en Romeinse ruïnes van Lixus, die op de Werelderfgoed lijst staan, liggen op een heuvel met een spectaculair uitzicht over de monding van de Loukos en herinneren eraan dat de nederzettingen aan deze kust tot de oudste van het land behoren. De ruïnes omvatten een amfitheater, thermen, delen van de stadsmuur, basilica en een tempel. Het documentatiecentrum is gloednieuw en geeft toelichting op de opgraving. De wandeling gaat langzaam bergopwaarts en biedt op de top een prachtig uitzicht.
Hierna rijden we naar Larache dat een belangrijke haven heeft en dus talloze bedrijven naar de stad trekt. Van oudsher werd hier gepekelde vis geëxporteerd en was zoutwinning een belangrijke inkomstenbron. De wetlands aan de kust van Marokko vormen een cruciale stop voor veel watervogels op hun jaarlijkse trektocht tussen de broedgebieden in Europa en de overwinteringsgronden in Afrika. Regelmatig maken meer dan 10.000 watervogels gebruik van het gebied, waaronder bedreigde soorten als Marmereend, Witoogeend en Grutto.
Het Larache-gebied (3.600 ha) bestaat voornamelijk uit moeras, grasland en – bij hoogwater – onderlopende slikken en schorren. Het gebied staat onder toenemende druk: huizenbouw, jacht en landbouw vormen grote bedreigingen. Ook loopt het nieuwe tracé van de hogesnelheidstrein tussen Tanger en Casablanca door het gebied.
Het herstel van 17 ha zoutpannen in de monding van de rivier is al jaren gaande. Enkel indien er in het gebied op een duurzame wijze zout zal worden gewonnen, zal het gebied zijn belangrijke functie als stop-over en broedplek kunnen behouden. We lunchen hier met uitzicht op de pittoreske vissershaven met zijn geweldige geur van de zee en de levendige drukte.
Vervolgens rijden we over de provinciale weg naar het pittoreske stadje Asilah dat een geschiedenis heeft die teruggaat tot het jaar 1500 voor Christus. Het werd door de Feniciërs gebruikt als handelspost, maar werd in de 15e eeuw veroverd door de Portugezen. We maken hier een korte stop; u kunt wandelen in de aantrekkelijke medina, langs de historische stadsmuren.
Dan terug naar Tanger waar u op eigen gelegenheid kunt dineren.
Dag 7 Maandag 13 oktober
We reizen vandaag naar Tétouan dat in de benedenstad Andalusisch aandoet. Met zijn verfijnde paleizen, weelderige tuinen, met mozaïek versierde fonteinen en smalle straatjes met witgekalkte huizen staat de medina van Tétouan op de werelderfgoedlijst van Unesco. In de kleurige medina is de middeleeuwse Moors-Andalusische sfeer nog altijd tastbaar. We maken een stadswandeling en bezoeken kort het kleine Archeologisch Museum met mozaïeken van Lixus waar we eerder waren. We lunchen gezamenlijk met uitzicht op de medina. Hierna heeft u vrije tijd om bijvoorbeeld het etnografisch museum te bezoeken of het Museum voor Moderne Kunst dat gevestigd is in het voormalige treinstation. Of wandel nog in de medina of door een van de aangename winkelstraten van de stad.
In de namiddag retour naar Tanger waar de avond ter vrije besteding is.
Dag 8 Dinsdag 14 oktober
In de ochtend gaan we naar Galerie Delacroix. Het is een charmante kunstruimte waar fotografie en kunstwerken van opkomende Marokkaanse kunstenaars worden tentoongesteld. Vervolgens bezoeken we het Regionaal Directoraat van Cultuur en de Mohamed Drissi Galerie zijn gevestigd in het voormalige Britse consulaatgebouw uit 1890. De galerie is genoemd naar kunstenaar Mohammed Drissi en toont een gevarieerd aanbod van lokale en internationale kunstenaars, zoals Chrabia Tallal, Fatima Hassan, Mohammed Kacimi, Abdelkebir Rabia en Fouad Belamine. De galerie organiseert voornamelijk reizende tentoonstellingen van hedendaagse kunst en heeft een charmante tuin rondom het historische gebouw. Een oase van rust in deze bruisende stad.
Hierna gaan we naar het Lorin Foundation Museum, gevestigd in een prachtig verbouwde synagoge aan de zuidkant van de Medina. Het toont foto’s en manuscripten die dieper ingaan op het sociale, politieke en artistieke leven in Tanger vanaf de jaren 1930, met een bijzondere nadruk op de periode van de Internationale Zone tussen 1924 en 1956.
We sluiten de reis af met een gezamenlijke lunch.
In de namiddag gaan we naar de luchthaven voor de vlucht naar Amsterdam.
NB:
- Programmaonderdelen en -volgorde onder voorbehoud
- Abdelkader Benali is aanwezig t/m 13 oktober
is een veelbekroond schrijver, dichter, toneelschrijver en conservator. Hij schrijft behalve romans en toneel ook artikelen en recensies voor onder meer AD, de Groene Amsterdammer, Esquire en Vrij Nederland. Hij schrijft tweewekelijks columns voor de Kanttekening en Trouw. Zijn debuut Bruiloft aan Zee (1996) was meteen een succes. Voor zijn roman De langverwachte (2002) ontving hij in 2003 de Libris Literatuurprijs. De onderwerpkeuze van Benali is divers, maar sport en de migrant die zich nergens helemaal thuis voelt zijn terugkerende thema’s. In 2015 kwam Het blauw van de zee het blauw van de stad – Een reis door Tanger met Benali en Matisse uit. Zijn nieuwe roman De opdracht van de Moor verscheen in januari 2025.